Afryka

Nr 47 (2018): Afryka
Artykuły

O przekazie uniwersalnym tekstów kultury na podstawie przysłów w języku hausa i polskim

PDF
  • Patryk Zając
Patryk Zając
Katedra Języków i Kultur Afryki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa, Polska

Opublikowane 2018-04-01

Słowa kluczowe

  • przysłowia hausa,
  • słowa klucze kultury,
  • językowy obraz świata,
  • paremiologia porównawcza,
  • uniwersalność przekazu

Abstrakt

Artykuł dotyczy jednozdaniowych tekstów utrwalonych w różnych językach według podobnych schematów strukturalnych, zwanych przysłowiami. Skupia się na porównaniu treści przysłów języka hausa i polskiego, ale uwzględnia też sposób obrazowania pojęć, które te treści wyrażają. Zastosowana metodologia zwraca uwagę na wyrazy najczęściej używane w przysłowiach, które (za Wierzbicką 1997) uznaje się za słowa klucze kultury, czyli wyrazy o szczególnym statusie kulturowym. Kodują one treści ważne dla sposobu funkcjonowania danej społeczności. W oparciu o zbiory przysłów Kirk-Greene'a (1966), Yunusy (1977) oraz Kłosińskiej (2011) i Adalberga (1889–94) znalezione zostały pary przysłów hausa i polskich mających to samo znaczenie (przesłanie) i sposób obrazowania (te same słowa klucze). Sam fakt występowania takich par przysłów (np. Matambayi ba ya ɓata ‘Kto pyta, nie błądzi’, Rigakafi ta fi magani ‘Lepiej zapobiegać niż leczyć’) w językach odległych geografi cznie i kulturowo stawia pytania o wartości uniwersalne, niezależne od otoczenia przyrodniczego i kulturowego. Zaprezentowane zostały przykłady wraz z tłumaczeniem i objaśnieniem znaczenia

PDF

Bibliografia

  1. Abraham R.C., Dictionary of the Hausa language, London 1962.
  2. Adalberg S., Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa 1889–1894.
  3. Adamu Y.M., Idan so cuta ne, Kano 1989.
  4. Baldi S., Body Parts in Hausa Proverbs, “Studies of the Department of African Languages and Cultures”, t. 46 (2012), s. 7–21.
  5. Bambale M.B., Kome nisan dare, Zaria 1994.
  6. Bambale M.B., Kowa ya bar gida, Zaria 1994.
  7. Bargery G. C., A Hausa-English Dictionary and English-Hausa Vocabulary, London 1934.
  8. Bartmiński J., Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 1977.
  9. Frąckiewicz O., O “wodzie” w kulturze ludu Hausa, „African Review. Przegląd Afrykanistyczny”, Warszawa, t. IV (2012), s. 19–23.
  10. Furniss G., Poetry, Prose and Popular Culture in Hausa, London 1996.
  11. Gendera E., Synonimia prowerbialna w języku hausa, „Przegląd Orientalistyczny”, nr 4 (1987), s. 437–448.
  12. Imam Alh. A., Magana jari ce [Mowa jest skarbem], Zaria 1960.
  13. Karin Magana. „Iya magana ma da ranarsa!” [Przysłowia. „Umiejętne wysławianie się jest sztuką”], Zaria 1950.
  14. Katsina S.I., Tura ta kai bango [Przyparci do muru], Zaria 1983.
  15. Kirk-Greene A.H.M., Hausa ba dabo ba ne [Hausa nie jest czarną magią], Ibadan 1966.
  16. Kłosińska K., Słownik przysłów. Przysłownik, Poznań 2011.
  17. Kuszak K., Przysłowie jako językowy nośnik wartości – perspektywa pedagogiczna, „Studia Edukacyjne”, nr 26 (2013), s. 39–62.
  18. Lakoff G. i M. Johnson, Metaphors We Live By, Chicago, 1980. [wydanie polskie: Metafory w naszym życiu, przeł. Tomasz Krzeszowski, Warszawa 2011].
  19. Pawlak N., ‘Woman’ and ‘Man’ in Hausa Language and Culture, [w:] Hausa and Chadic Studies in Honour of Professor Stanisław Piłaszewicz, N. Pawlak, I. Will, E. Siwierska (red.), Warszawa 2014, s. 172–187.
  20. Pawlak N., Dom w opozycji do buszu i świata. Perspektywa kulturowa pojęcia ‘gida’ w języku hausa, „Etnolingwistyka” 22 (2010), s. 129–144.
  21. Pawlak N., Pomyśleć i powiedzieć w języku hausa, w: „Języki Afryki a kultura”, Z. Podobińska (red.), Warszawa 2004, s. 161–173.
  22. Pilszczikowa N., Przysłowia, zagadki, bajki hausa, w: E. Tryjarski (red.), Z Czarnego Lądu, Warszawa 1958, s. 70–124.
  23. Piłaszewicz S., Historia literatur afrykańskich w językach rodzimych. Literatura hausa, Warszawa 1983.
  24. Pweddon N., Proverbs and Tales as Stylistic Devices in Chinua Achebe’s Novels and Short Stories, “Jos Jurnal of Humanities” t. 1 (1998) nr 1, s. 267–278
  25. Robinson Ch.H., Hausa Grammar, London 1897.
  26. Prietze R., Haussa-Sprichwörter und Haussa-Lieder, Kirchhain 1904.
  27. Sadowska A., Tytuły prasowe – ich budowa i funkcja, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, tom 9 (2007), s. 401–413.
  28. Saleh Y.S., A Contrastive Analysis of English and Hausa Proverbs in Selected Texts, Zaria 2014. [niepublikowana praca magisterska napisana w Department of Art and Social Science Education Ahmadu Bello University pod kierunkiem R.J. Daury, Ph.D.].
  29. Stanek K., Litość po turecku, czyli wzorzec kulturowy zawarty w języku, „Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych”, www.spnjo.polsl.pl [dostęp z: 07-05-2018], 2009, s. 192–199.
  30. Szmydtowa Z., Przysłowia i zwroty przysłowiowe w utworach Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki”, 45/1 (1954), s. 30–60.
  31. Szpila G., Teaching Universal and Culture-Specifi c Concepts. A Case Study of English and Polish Proverbs, „Prace Językoznawcze. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, z. 121 (2007), s. 317–323.
  32. Szpila G., Przysłowie – semantyka tekstu jednozdaniowego, „Język Polski”, nr 5 (1999), s. 371–378.
  33. Merrick G., Hausa Proverbs, London 1905.
  34. Mischlich A., Lehrbuch der hausanischer Sprache, Berlin 1911.
  35. Usman A.K., An Annotation of Selected Hausa Parallel Proverbs, „Journal of Modern Education Review” t. 4 (2014) nr 11, s. 892 – 899.
  36. Wierzbicka A., Semantics, Culture and Cognition: Universal Human Concepts in Culture, New York-Oxford 1992.
  37. Wierzbicka A. i C. Goddard (red.), Semantic and Lexical Universals: Theory and Empirical Findings, Amsterdam – Philadelphia 1994.
  38. Wierzbicka A., Semantics: Primes and Universals, New York 1996.
  39. Wierzbicka A., Understanding Cultures through Their Key Words, New York-Oxford 1997.[Wydanie polskie: Wierzbicka A., Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Izabela Duraj-Nowosielska (przekł.), Warszawa, 2007].
  40. Wierzbicka A., Empirical Universals of Language as a Basis for the Study of Other Human Universals and as a Tool for Exploring Cross-Cultural Differences, “Ethos”, t. 33 (2005), nr 2, s. 256–291.
  41. Will I., Programmed by Culture? Why Gestures Became the Preferred Ways of Expressing Emotions among the Hausa, [w:] A. Storch (red.), Consensus and Dissent: Negotiating Emotion in the Public Space, Amsterdam – Philadelphia 2017, s. 125.
  42. Whitting Ch., Hausa and Fulani Proverbs, Lagos 1940.
  43. Yunusa Y., Hausa a dunƙule na ɗaya [Hausa w pigułce, tom pierwszy], Kano 1977.
  44. Zając P., Słowa klucze kultury w przysłowiach hausa, Warszawa 2017. [praca magisterska napisana w Katedrze Języków i Kultur Afryki WO UW pod kierunkiem prof. Niny Pawlak]
  45. Żmigrodzki, P. (red.), Wielki słownik języka polskiego, Kraków 2007 [dostępny pod adresem: www.wsjp.pl].