Etiopia pomiędzy mową a pismem. Spór nie tylko intelektualny pomiędzy cesarzem i pisarzem o koncepcje państwa
Opublikowane 2015-04-01
Słowa kluczowe
- Ethiopia,
- literacy,
- Ethiopian writing,
- Haile Selassie I,
- Haddis Alemayehu
Abstrakt
Długi okres rządów cesarza Hajle Syllasje I (1930–1974) był okresem radykalnych zmian, które dokonywały się w Etiopii. Wynikały one zarówno z konieczności reakcji na wydarzenia na świecie jak i z działań i polityki prowadzonej przez cesarza wspieranego przez grupę etiopskich reformatorów. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie jednego z aspektów dyskusji nad potrzebą wprowadzania tych zmian – reformy pisma zaproponowanej przez uznanego pisarza, myśliciela i etiopskiego męża stanu, Haddisa Alemajehu. Chciałybyśmy dowieść, biorąc pod uwagę kwestie językowe i kulturowe, że Haddis 1 poprzez proponowaną reformę pisma zabrał głos w dyskusji nad rolą tradycji we współczesnej Etiopii oraz nad potrzebą reformy metod zarządzania państwem. Kwestia zapisu języka amharskiego, który wówczas, jak i przez setki lat był językiem władzy w Etiopii, łączy się z ważnym aspektem etiopskiej kultury, określanym często w literaturze jako „wosk i złoto” (amh. semynna uerk). Określenie to oznacza kulturową potrzebę ukrycia ważnych treści (czyli złota) pod warstwą wosku – treści łatwiejszych w odbiorze, ale o mniejszym znaczeniu. Skomplikowany system zapisu języka amharskiego alfasylabariuszem stanowi do dziś element nadający językowi i kulturze tajemniczości, ale też komplikujący przekaz oraz wymagający od czytelnika pogłębionej znajomości historii, kultury i niuansów języka.
Bibliografia
- Afeuerk Gebre Ijesus, Lybb uelled tarik: Tobja [“Historia zrodzona w sercu: Tobja”], Roma 1908; Dirre Daua 1926/27.
- Alemu Alene Kebede, A Short Political Biography of Kibur Ato Haddis Alemayehu, „African Journal of History and Culture”, 7, 1, 2015. Dostępny na: http://www.academicjournals.org/article/article1418743584_Kebede.pdf [dostęp z: 2015-06-10].
- Amsalu Aklilu, The Ethiopian Languages Academy: History and Current Development, [w:] Proceedings of the Seventh International Cenference of Ethiopian Studies, red. S. Rubenson, Lund 1984, s. 11–15.
- Asfaw Damte, Haddis Alämayyähu, [w:] Encyclopaedia Aethiopica, red. S. Uhlig, tom II, Wiesbaden 2005, s. 959–960.
- Bairu Tafl a, The ‘Awag: an Institution of Political Culture in Traditional Ethiopia, [w:] Proceedings of the Seventh International Conference of Ethiopian Studies, red. S. Rubenson, Addis Abeba 1984, s. 365–372.
- Bright W., A matter of typology: alphasyllabaries and abugidas, „Studies in the Linguistic Sciences”, 30, 1, 2000, s. 63–71.
- Desta Tekle Ueld, Addis amarynia mezgebe k’alat [“Nowy słownik języka amharskiego”], Addis Abeba 1970.
- Fevriér J.G., Histoire de l’écriture, avec 135 figures dans le texte, Paris 1948.
- Gabrahiwot Baykadagn The State and Economy of Early 20th Century Ethiopia: Prefiguring Political Economy c. 1910, tłum. Tenkir Bonger, London 1995
- Garretson P., English Genteman and Ethiopian Nationalist: The Life and Times of Hakim Wärqenäh, Dr. Charles Martin, Woodbridge, New York 2012.
- Haddis Alemajehu, Itjopja myn ajnet astedadder jasfelligatal? [„Jakich rządów potrzebuje Etiopia?”], Addis Abeba 1974.
- Id., Fykyr yske mekabyr [„Miłość aż po grób”], 9-te wydanie, Addis Abeba 2003/2004.
- Id., Teret, teret jemeseret [„Bajka, bajka, jest podstawą”], Addis Abeba 1955/56.
- Haile Selassie I, Autobiography of Emperor Haile Selassie I, “My Life and Ethiopia’s Progress” 1892 – 1937, tłum. E. Ulendorff, Oxford 1976.
- Kebbede Mikaiel, Romeuonna Żuliet [„Romeo i Julia”], Addis Abeba 1953/54.
- Krzyżanowska M., Uczeń na prażonym ziarnie, „Afryka”, 29–30, 2009, s. 25–47.
- Leslau W., La réforme de l’alphabet éthiopien, „Rassegna di Studi Etiopici”, 12, 1954.
- Levine D., Wax and Gold, Chicago 1965.
- Mantel-Niećko J., Od alfabetu do sylaby, czyli reforma pisma Ezany, „Kontynenty”, 12, 1980.
- Marcus H.G., Haile Sellassie I: The Formative Years 1892–1936, Berkeley 1989.
- Molvaer R.K., Black Lions. The Creative Lives of Modern Ethiopia’s Literary Giants and Pioneers, Lawrenceville, Asmara 1997.
- Pankhurst R., Emmeru Haylä Śellase, [w:] Encyclopaedia Aethiopica, red. S. Uhlig, tom II, Wiesbaden 2005, s. 276–278.
- Rubinkowska-Anioł H., Hajle Syllasje, Mowa genewska. Forum Ligi Narodów, czerwiec 1936, „Literatura na Świecie”, 7/8, 2014, s. 273–289.
- Ead., Wołk-Sore E., Etiopski intelektualista i jego dzieło – pomiędzy literaturą a oraturą, [w:] red. I. Kraska-Szlenk, B. Wójtowicz, Current Research in African Studies, Warsaw 2014, s. 331–346.
- Ead., Memuary Mahteme Syllasje Uelde Mesk’ela czyli etiopskie spojrzenie na cesarstwo w okresie zmian, „Afryka”, 37, 2013, s. 91–108.
- Ead., Wäldä Sadeq Goššu, [w:] Encyclopaedia Aethiopica, red. A. Bausi and S. Uhlig, tom IV, Wiesbaden 2011, s. 1107–1108.
- Taddesse Adera, Ali Jimale Ahmed (red.), Silence is not Golden. A Critical Theoretical Issues and Sample Surveys, Anthology of Ethiopian Literature, Lawrenceville 1995.
- Weninger S., Ge’ez, [w:] Encyclopaedia Aethiopica, red. S. Uhlig, tom II, Wiesbaden 2005, s. 732–735.
- Wołk-Sore E., Sylabiczne pismo języków semickich Etiopii, [w:] red. N. Pawlak, Języki Azji i Afryki, Warszawa 2008, s. 125–141.
- Id., E. Wołk-Sore Dästä Täklä Wäld, [w:] Encyclopaedia Ethiopica, red. S. Uhlig, tom II, Wiesbaden 2005, s. 107.
- Ymmyru, Abebe Retta, Mersie Hazen, F. Laubach, Fidelyn maszszaszal [„Ulepszenie pisma etiopskiego”], Addis Abeba 1948.